Het laatste jaar heb ik een aantal tentoonstellingen gezien van kunstenaars die een complete wereld hebben geschapen. Nobson Newtown van Paul Noble, Ik ben G.S. 3, the Killer van Den Haag van Marcel van Eeden en nu is What’s the matter with Idealism? van Charles Avery te zien in GEM Den Haag. Het is tamelijk overweldigend om zo’n gecreëerde wereld binnen te stappen. Ik bemerk bij mezelf altijd een eerste aarzeling, alsof ik ergens binnen ga waar vandaan ik niet meer terug kan komen. Flauwekul natuurlijk, het is meer de drempel van de totaalervaring van zo’n omvangrijk kunstproject die voor deze twijfel zorgt.

De bomen die op het fictieve eiland van Charles Avery te zien zijn, zijn gebaseerd op wiskundige formules, de afgebeelde personen zijn in diepzinnige gesprekken verwikkeld en de hoofdstad heet Onomatopoeia, een stad die is zoals hij klinkt. Zo ontstaat het beeld van een bedachtzame samenleving die veel filosofeert. De sculpturen die Avery maakt komen weer terug in de schilderijen. Er is zelfs een eenvoudige maar mooie cinematografische opstelling gemaakt  waarbij geprojecteerde bladeren dwarrelen door het silhouet van de ribben van een metalen balk. Avery creëerde een caleidoscopisch kunstwerk waarin alles in elkaar grijpt.

alsof er een wiskundige gedachte uit hun hoofd groeit

Het beeld ontstaat van een wat kille maatschappij met al deze filosoferende mensen die er allemaal wat bleekjes uit zien. Sommigen dragen een mathematisch figuur als een soort hoofddeksel, alsof er een wiskundige gedachte uit hun hoofd groeit. Maar er is ook de dreiging van het mythische wezen Noumenon. Niemand heeft hem ooit gezien, maar als een minotaurus dwaalt hij buiten de stad op het eiland rond. Op een tekening staat Joseph Beuys afgebeeld, hij lijkt studenten toe te spreken, die in een trappenhuis naar hem luisteren of met elkaar in gesprek zijn. Alles heeft een betekenis die doorwerkt in de andere kunstwerken.

Verspreid over twee zalen staan de objecten en en sculpturen waar Avery de laatste vijf jaar aan gewerkt heeft. De tekeningen hangen achter glas wat jammer genoeg vrijwel altijd een nare spiegeling oplevert. In de benedenzaal staat het indrukwekkende Duculi, twee lichamen van honden die met elkaar vechten en waarvan de nekken met elkaar verbonden zijn, alsof ze in hun agressieve speelzigheid elkaars kop verslonden hebben. Dat de staarten gecoupeerd zijn, valt hierdoor des te meer op.  Mooi beeld is dit. Even verderop in de zaal hangt dreigend Head of Aleph uit 2009. Een grote boze gipsen kop met een soort olifantenslurf die eindigt in net zo’n boos hoofd. Als een kwade demon hangt het in de ruimte. Als de klankloze letter ‘alef’ uit het Hebreeuwse alfabet die andere letters nodig heeft, kan deze angstige fantasie er alleen maar zijn omdat de eilandbewoners hem bedacht hebben. Hun god, spookbeeld, een krachtig, magnifiek beeld.

Mijn aanvankelijke twijfel werd geheel overwonnen door deze geweldige tentoonstelling. Er is spectaculair veel te zien en over na te denken. Dat filosoferen werkt aanstekelijk. Aan het eind van de tentoonstelling ben ik weer van voren af aan begonnen en nog een keer en nog een keer en … ‘meneer we gaan sluiten’.

What’s the matter with Idealism? is onderdeel van The Islanders, het project waarvan het eerste deel eerder te zien was in Londen, Edinburgh en in Museum Boijmans van Beuningen. De installatie Untitled (Miss Miss finally gives in by the tree where Aeaen sought to bamboozle the One-Armed Snake…) van Charles Avery is te zien bij buurman het Gemeentemuseum Den Haag in de tentoonstelling Ontdek het Moderne.

Charles Avery – What’s the matter with Idealism? is t/m 7 juni in GEM Den Haag