Bij Uitgeverij Komma verscheen eind december het fotoboek The good, the bad and the roma van Peter van Beek. Een mooi boek vol met foto’s van het laatste nomadenvolk van Europa. Blikvangen kent Peter en zijn liefde voor het Romavolk. Een herinnering …

In mei 2009 waren Peter van Beek en ik in Sjutka, een buitenwijk van Skopje, de hoofdstad van Macedonië. Voor een glossy reisblad maakten we een reportage over de Roma. Het blad wilde een kleurrijk, nostalgisch verhaal over ‘gypsies’ die mooi viool kunnen spelen en zigeunermeisjes in kleurige kleding met prachtige ogen. Het mocht wel anders zijn, maar niet te anders. De lezer moest vanuit zijn leunstoel fijn kunnen genieten van de zigeunerromantiek. De avonturiers onder hen zouden dan misschien wel het plan opvatten om die Roma eens van dichtbij te gaan bekijken. Daarom moest bij de reportage een lijst met hotels komen en wat adressen waar je goed kon eten. Het waren moeizame vergaderingen met de redactie van het blad. Want ja, het moest wel een beetje uitnodigen zo’n artikel. Mooie plaatjes en leuke verhalen wilden ze. Maar Peter wist wel beter. Hij was er geweest. Op vakantie bij de Roma is toch iets anders dan de Seychellen of Bali. Sjutka is een Romastadje. Romajongens en -meisjes worden er geboren en wonen er hun leven lang. Dat is niet zo lang. In Macedonië ligt de levensverwachting voor Roma gemiddeld 15 jaar lager dan de rest van de bevolking. Ze hebben sowieso niet veel van het leven te verwachten. Voor de meesten van hen is het overleven. Velen van hen proberen weg te komen uit Sjutka, maar dat is voor weinigen weggelegd. Meestal leven ze van dag tot dag, proberen wat te verdienen met handel, reparatie van auto’s, van wasmachines. Het is een leven in de marge van de samenleving.

terwijl er een orkestje door de straten toeterde

Wij liepen daar rond, spraken met mensen, Peter fotografeerde een bruiloft, een kleurrijke en grote belevenis waar zo te zien al het geld voor bij elkaar geschraapt was. Hotels zagen we er niet en een goed restaurant ook niet, maar dat was ook niet nodig. We werden bij mensen uitgenodigd en voelden ons beschaamd omdat we deelden in het weinige dat er was. ’s Avonds reden er wat wilde jongens op scooters rond en  wij dronken wat in een kaal barretje terwijl er een orkestje door de straten toeterde. Was dit armoede? Nee dit was geen armoede. Dit was een kleine stad, een hechte gemeenschap waar de mensen het hoofd boven water hielden. Armoede hadden we een paar dagen eerder gezien in Gazela, een krottendorp onder de Gazelabrug in Belgrado, Servië. Daar woonden de Roma  in golfplaten hutjes. Sommigen hadden een keurig klein huisje ervan gemaakt en anderen een rommelhok. We kwamen bij een jong gezin waarvan de man automonteur was in Belgrado. Hij vertrok elke ochtend naar zijn werk. Zijn vrouw zorgde voor de kinderen en hield de boel schoon en netjes. Een paar meter verderop was de vuilnisbelt waar andere inwoners tussen het afval iets bruikbaars probeerden te vinden. Misschien had de  man die we tegenkwamen en waar we mee in gesprek raakten daar wel zijn schoenen  vandaan? De meeste inwoners van dit armoedehol liepen blootsvoets of op teenslippers. Hij woonde met zijn gezin in een krotje aan de rand van Gazela maar had, zo te zien, vrij nieuwe sportschoenen aan. Tijdens ons gesprek kwam zijn zoon zijn schoenen lenen. De zoon ging werken in de stad en het was het enige paar schoenen dat ze hadden.

Het was verrassend om te merken hoe beschaafd en gastvrij de meeste mensen ondanks hun armoede waren. Niet allemaal. Ik kan me herinneren dat een dronken vrouw met een groot mes op ons af kwam rennen. Straatschoffies die in een karkas van een auto met daarin een kaal motorblok als gekken op een pleintje rondreden. De benzine werd met een trechter door een slang rechtstreeks de carburateur ingegoten. Een paar maanden later werden alle krotten door de gemeente Belgrado weggebulldozerd en de inwoners overgebracht naar containerwoningen. Aan de rand van de stad, verder weg van het centrum, nog verder uit het zicht.

Toen Peter en ik doorkregen dat het onderwerp waar een gedeelte van onze reportage voor het reisblad over zou gaan, waarschijnlijk niet meer zou bestaan wanneer het blad zou uitkomen, verwachtten wij dat dit een probleem zou zijn. Het was toch de bedoeling dat het mensen op ideeën zou brengen. Dat ze naar aanleiding van deze reportage ze hun koffers zouden pakken en af zouden reizen naar dat prachtige Romaland om de Roma-experience aan den lijve mee te maken. Maar het was geen probleem dat Gazela niet meer bestond. Ik neem aan dat de redactie van het blad blij was met de prachtige foto’s (en misschien ook wel met het verhaal) en dat de Roma niet echt een reisbestemming zijn, namen ze op de koop toe. Toch benieuwd of ooit iemand naar aanleiding van het artikel op reis is gegaan.

Tijdens onze reis maakte Peter heel veel foto’s. Tussen Peter en de inwoners van Gazela en Sjutka zat veel minder afstand dan zijn camera deed vermoeden. Dat zag ik daar en later nog beter aan de foto’s. Hij voelde zich echt betrokken bij deze mensen. Misschien herkende hij iets van zichzelf in deze verschoppelingen van de samenleving, maar je ziet aan de foto’s dat hij dichtbij staat. En de Roma op zijn foto’s lijken dat te weten. Het zijn allemaal trotse mensen die zichzelf een klein beetje bloot geven. Peter wist ze altijd zover te krijgen dat ze het masker een stukje lieten zakken.

Nu is er dan eindelijk een fotoboek en kan iedereen die mooie foto’s van Peter bekijken. Prachtige foto’s van mensen die onder schrijnende omstandigheden moeten wonen. Met gevoel en inleving gemaakt, waardoor er misschien toch af en toe een vleugje romantiek insluipt. De romantiek die Peter zo graag wil vermijden. Maar ja, dat krijg je wanneer je je zo betrokken voelt bij je onderwerp. Mooi boek Peter!

the good, the bad and the roma is verschenen bij Uitgeverij Komma en  te koop op de website van Peter van Beek, maar ook in de betere boekhandel.