Marcel Duchamp is als een nat stuk zeep. Telkens wanneer je denkt dat je er grip op hebt, ontglipt hij je weer. Illustrator, schaker, maker van kunst en antikunst, Duchamp blijft voor ons een raadselachtige man. Zelfs na zijn dood in 1968 blijft hij ons nog steeds een paar zetten voor. Museum Boijmans van Beuningen heeft een tentoonstelling ingericht waarin een Marcel Duchamp aan bod komt, waarin taal en de dubbelzinnigheid van woorden en zinnen een belangrijke rol spelen.
De readymade van Marcel Duchamp ‘Een wiel op een krukje’ is in het Frans ‘Une roue sur une selle’ wat klinkt als Roussel. Raymond Roussel was schrijver, surrealist en van grote invloed op Duchamp. Het is een voorbeeld van het gegoochel met taal dat je vaker tegenkomt in zijn werk. Op de tentoonstelling kunstenaar ~ knutselaar is het slechts één aspect. De tentoonstelling is gebaseerd op artikelen van kunsthistoricus Bert Jansen. Hij laat zien waar de invloedrijke kunstenaar zijn ideeën vandaan haalde. Jacques Villon, de oudere broer van Duchamp is bijvoorbeeld een van de vele bronnen. Een lange wand vol schetsen en tekeningen, chronologisch gerangschikt, geven een mooi overzicht van de ontwikkeling in de kunst van Duchamp. Daarbij staan er een aantal voorwerpen in vitrines opgesteld. Het flessenrek, maar ook twee van de prachtige dozen die Duchamp samenstelde. ‘De groene doos’ vol met tekeningen en aantekeningen en het prachtige ‘De doos in een koffer’ uit 1952, met een minireplica van de ‘Fountain’ uit 1917.
Ondanks dat het werk van Marcel Duchamp overbekend is, voelt deze tentoonstelling toch weer als een verrassing. Het is ook de enorme creativiteit en ideeënrijkdom waarmee je overdonderd wordt. We knipperden vaak met onze ogen wanneer we het jaartal zagen waarin een kunstwerk tot stand kwam. Je weet het wel, maar het flessenrek is echt uit 1914, het fietswiel maakte hij een jaar eerder. Zelfs zijn zus Suzanne, waarmee Duchamp zich zeer verbonden voelde, begreep hem niet altijd en heeft vermoedelijk het eerste exemplaar van ‘Roue de bicyclette’ weggegooid. Hoe noem je iemand die zo onbegrensd met kunst bezig is? Ook zo volkomen buiten de tijd. Van de Eerste Wereldoorlog tot Vietnam en Jimi Hendrix, in zijn kunst is niets terug te vinden van de actualiteit. Het is volkomen autonoom. Kunstenaar is een te beperkt woord en Duchamp hield ook niet van die term. Maar knutselaar zouden we hem niet durven noemen. Kunstelaar?
Marcel Duchamp, kunstenaar ~ knutselaar t/m 19 januari in het Prentenkabinet van het Museum Boijmans van Beuningen. Op 6 november vindt er een rondleiding plaats onder leiding van Bert Jansen. Daarvoor moet je je hier aanmelden.