Enige tijd geleden las ik de roman The Circle van Dave Eggers. De expostitie A Glass Darkly in Stroom sluit mooi aan op het thema van dit boek. Over transparantie, de frictie tussen het private en het publieke, en wat het betekent om in een transparante wereld te leven. Uitgangspunt van de expo is het boek Glasarchitektur van Paul Scheerhart dat honderd jaar geleden verscheen. Wat beteken de idealen van een transparante samenleving nu?

Mijn uitgangspunt is The Circle en daarin wordt de samenleving ontwricht door de filosofie van een groot bedrijf (á la Apple, Google) dat luidt dat privacy diefstal is en dat alle kennis gedeeld moet worden. Een volledig transparante samenleving is het ideaal, geen geheimen. A Glass Darkly  duikt dieper in deze materie. In de tentoonstelling sta ik lange tijd tussen twee schermen waarop video’s van Imogen Stidworthy te zien zijn. Sacha (2011) is een opname van Sacha van Loo, die voor de politie stemopnames analyseert. De blinde Van Loo luistert naar de akoestische eigenschappen van de opname en beschikt over een grote kennis van talen en dialecten. Stidworthy leest een verhaal voor in het Russisch en Van Loo analyseert. Op het andere scherm is het werk Scan (2011) te zien. Het beeld van een 3D scan van een stad glijdt over het scherm. Het klopt niet maar het is alsof ik zie wat Van Loo hoort. Bij elkaar geven de beelden een akelig gevoel van complete transparantie. Alles is zichtbaar, hoorbaar. Geen privé, geen geheimen.

Een ondoorgrondelijke wereld van computernerds

De vluchtroutes voor data en de digitale onderduikadressen van de duistere wereld van hackers. Black Transparancy bestaat uit een video en maquettes van ontwerp- en onderzoeksstudio Metahaven. Een ondoorgrondelijke wereld van computernerds op zoek naar een transparante wereld. De tegenstelling is dat zij dit moeten doen vanuit (digitale) safe havens. The Good Ship Anonymus zou zo’n veilige plek kunnen zijn. Een containerschip afgeladen met dataservers dat veilig in internationale wateren verblijft. Metahaven heeft de maquette al klaar.

Geïnspireerd door het visionaire ontwerp van een kristallen stad van architect Bruno Taut uit 1919,  maakte Iman Issa met haar video Images of a Center (2011) haar eigen versie van een transparante stad. De Art House Index van Vermeir & Heiremans zet ongrijpbare zaken als kunst en woningen om in een data-index waarmee investeerders aan de slag kunnen. Bij de video van de AHI-advertentie ligt een folder met daarin een interview over AHI met Frank Goodman, cosmopoliet, alchemist en bankier.

het laatste bastion

De man die zijn tranen opvangt, zodat zij door de thee van zijn vrouw gemengd kunnen worden, is een van de vijf verlangens die Noam Toran laat zien in de video Desire Management (2005). De woning is het laatste bastion waar mensen, zonder bekeken te worden, aan hun geheime verlangens kunnen toegeven. Een wat oudere video maar nog steeds relevant in deze context. Hoe meer we worden blootgesteld, hoe meer we onze blik naar binnen richten.

Bij de receptie van Stroom is een vinyl plaat te krijgen met daarop een geluidsopname die Natascha Sadr Haghighian & Rashad Becker met contactopnames maakten van twee Berlijnse gebouwen: het Rijksdaggebouw en het Sony-Center. Beide gebouwen bestaan voor een groot gedeelte uit glas. Of dit uit de opnames op te maken is? Wellicht kan Sacha van Loo me daar meer over vertellen.

Het onheilspellende gevoel dat bleef hangen na het lezen van The Circle wordt bevestigd door The Glass Darkly. Honderd jaar geleden droomden architecten van een transparante samenleving. De droom is op weg een nachtmerrie te worden. It’s a bird … it’s a plane … it’s a drone.

A Glass Darkly is t/m 23 november te zien bij Stroom in Den Haag.